"Welkom met je twijfels, je schaamte, de angst om je kwetsbaarheid te delen. Ik wil jou mijn helpende hand reiken. Met jou kijken naar wat de specifieke aard van je neerslachtigheid is en je instrumenten aanreiken om de logica van je somberheid te tonen, zodat je weer deel kunt nemen aan een leven waar ieder wezen naar hunkert."

Een moederorka draagt haar dode pasgeboren jong. Verschillende walvissoorten vertonen tekenen van rouw.

FOTO VAN ROBIN W. BAIRD, CASCADIA RESEARCH

Walvissen, intelligente en vaak sociaal ingestelde dieren, gaan hechte banden met elkaar aan. Nu blijkt dat die banden zelfs sterker kunnen zijn dan de dood.

In een nieuw onderzoek stellen wetenschappers dat er bij meer dan zes soorten van dit zeezoogdier is gezien dat de dieren het lichaam van een dode soortgenoot, waarschijnlijk een lid van hun school of familie, bij zich hielden.

De meest waarschijnlijke verklaring voor de weigering van de dieren om het kadaver achter te laten: verdriet.

“Ze rouwen,” aldus Melissa Reggente, medeauteur van het onderzoek en bioloog aan l’Università di Milano-Bicocca in Italië. “Ze hebben pijn en stress. Ze weten dat er iets mis is.”

Wetenschappers vinden steeds meer diersoorten, van giraffen tot chimpansees, die rouwgedrag lijken te vertonen. Olifanten, bijvoorbeeld, keren steeds weer terug naar het lichaam van een dode soortgenoot.

Dergelijke bevindingen dragen bij aan de discussie over de vraag of dieren emoties kennen, en, zo ja, of dat consequenties zou moeten hebben voor de manier waarop mensen andere wezens behandelen.

Verdriet van dieren kan worden gedefinieerd als emotioneel leed, gekoppeld aan een verstoring van het normale gedrag, stelt Barbara King, emeritus hoogleraar antropologie aan de Amerikaanse universiteit William & Mary in Williamsburg in de staat Virginia en auteur van het boek How Animals Grieve.

Een wake houden

Reggente en haar collega’s verzamelden voor hun onderzoek meldingen, vaak ongepubliceerd, van rouwgedrag van zeven soorten walvissen, variërend van de enorme potvis tot de relatief ranke langsnuitdolfijn.

Ze vonden voor alle zeven soorten meldingen van gevallen waarin werd gezien dat de dieren hun doden gezelschap hielden, in oceanen over de hele wereld, aldus het onderzoek dat onlangs werd gepubliceerd in het Journal of Mammalogy.

“Het bleek vaak voor te komen en er zijn wereldwijd waarnemingen gedaan van dit gedrag,” vertelt Reggente.

Wetenschappers op een schip in de Rode Zee zagen bijvoorbeeld een langbektuimelaar die het al ernstig vergane kadaver van een kleinere dolfijn door het water voortduwde.

Toen de wetenschappers een touw om het dode dier deden, om het aan land te brengen om te begraven, zwom het volwassen dier met het kadaver mee, en raakte het zo nu en dan aan, totdat het water gevaarlijk ondiep werd. De walvis bleef nog lang nadat het stoffelijk overschot was weggebracht vlak voor de kust zwemmen.

Het is niet bekend wat de band tussen de twee dolfijnen was, maar het gaat vermoedelijk om ofwel een moeder en kind, of hechte familieleden, stelt Reggente.

Dergelijk gedrag heeft tenslotte een flinke prijs: een walvis die een wake houdt bij een dode soortgenoot is een walvis die niet eet en die niet bezig is banden met andere walvissen te onderhouden.

Rouwen om dierbaren

Soms hebben wetenschappers wel aanwijzingen voor de relatie tussen het rouwende en het dode dier.

Bij de San Juan Islands in de Amerikaanse staat Washington werd gezien dat een vrouwtjesorka, bekend als L72, een dood pasgeboren jong in haar bek had. Er waren verschillende tekenen dat ze onlangs een jong had gebaard. Bovendien wisten de wetenschappers die haar zagen dat haar laatste jong inmiddels zo oud was dat ze weer een nieuwe kon krijgen.

“Ze probeerde om het [dode] kalfje steeds boven water te houden, door het met haar kop te ondersteunen,” vertelt Robin Baird van de Amerikaanse onderzoeksorganisatie Cascadia Research Collective uit Olympia in Washington. Hij schreef mee aan het artikel en nam de pogingen van de moeder zelf waar.

Hij merkt op dat een orkamoeder en haar kind soms hun hele leven bij elkaar blijven. Als een van hen sterft, meent hij, “gaan de dieren door een periode waarin ze dezelfde soort emoties hebben als jij of ik wanneer een dierbare overlijdt.”

Het onderzoek leverde ook verslagen op van walvissen die dode kalfjes in hun bek hielden, ze door het water duwden of met hun vinnen aaiden.

In één geval vormden Indische grienden in de Atlantische Oceaan een beschermende cirkel rond een volwassen dier en een dood kalfje. In een ander geval duwde een langsnuitdolfijn in de Rode Zee een dood jong dier in de richting van een boot. Toen de opvarenden het kadaver aan boord tilden, zwom de hele groep dieren cirkels rond de boot om daarna door te zwemmen.

“We kunnen niet verklaren waarom ze dat deden,” aldus Reggente.

Echt verdriet

Antropoloog King stelt ook dat uit dergelijke incidenten blijkt dat de walvissen rouwen.

"Natuurlijk gaat het soms om een soort nieuwsgierigheid, of onderzoek, of zorggedrag dat niet zomaar kan worden uitgezet,” stelt ze in een e-mail.

Maar “we kunnen ontegenzeggelijk ook iets van rouw terugzien in de energie die ze steken in pogingen om dode jongen te dragen of om ze op andere manieren drijvend te houden, om ze herhaaldelijk aan te raken, of zich als groep op te stellen rond het individu dat het meest getroffen is.”