"Wij zijn eerder verslaafd aan een bepaalde vorm van omgaan met een blessure dan aan het specifieke middel zelf. We verdoven deze kwetsuur zonder er achter te komen wat het precies is dat we daarmee het zwijgen opleggen. Daar toe door weten te dringen geeft ons één handvat van het stuur, het herstel van de hersenen is het andere."

c. verslavingszorg

Verslavingszorg wordt op bovengenoemde Wikipedia-pagina omschreven als de “tak van de gezondheidszorg die hulp biedt aan mensen met een verslaving”. Soms kan iemand thuis behandeling krijgen via de huisarts. Als dat niet genoeg is, kan iemand naar een instelling voor verslavingszorg moeten. Daar kan iemand overdag terecht voor een behandeling (ambulant), maar iemand kan ook een paar dagen of een aantal weken worden opgenomen (klinisch). De behandeling begint meestal met stoppen met het gebruik van verslavende middelen. Dat wordt detoxificatie genoemd. Dit ontgiften of afkicken duurt enkele dagen tot een paar weken. Vaak wordt na detoxificatie duidelijk of iemand ook last heeft van andere psychiatrische ziekten, zoals een depressie, psychose of ADHD. Wanneer dat zo is, moeten deze problemen gelijktijdig met de verslaving behandeld worden. Hiervoor bestaan zogenaamde dubbel-diagnose afdelingen voor verslaving en psychiatrie.

De behandeling van een verslaving kan uit meerdere onderdelen bestaan. De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie noemt op hun website drie groepen behandelingen:

1. Behandeling met gesprekken: psychosociale en psychotherapeutische hulpverlening.

Bij deze behandeling gaat het erom dat iemand het gebruik onder controle krijgt of gaat stoppen. De behandeling bestaat uit een aantal gesprekken. De hulpverlener en de verslaafde praten over hoe het komt dat iemand verslaafd blijft, en welke risico’s er zijn dat iemand weer gaat gebruiken. Als dat duidelijk is, kan iemand gaan oefenen met gedrag dat helpt voorkomen dat hij weer gaat gebruiken. Ook gedragstherapie, relatie- en gezinstherapie, groepstherapie en maatschappelijke begeleiding worden veel gebruikt bij de behandeling van verslaving.

2. Behandeling met medicijnen. Iemand kan naast de gesprekken met een hulpverlener,

ook medicijnen krijgen. Dat is bijna altijd een aanvulling op gesprekken. Er zijn verschillende

medicijnen: medicijnen die helpen tegen ontwenningsverschijnselen, medicijnen die het verlangen naar alcohol kunnen verminderen en als iemand last heeft van een depressie, een psychose of ADHD, kan hij ook daar medicijnen voor krijgen.

3. Hulp van andere verslaafden in zelfhulpgroepen. In heel Nederland zijn zelfhulpgroepen

actief. Dat zijn groepen waarin verslaafden elkaar helpen bij het overwinnen van hun verslaving. Voor alcoholverslaafden zijn dat de Anonieme Alcoholisten (AA). Voor drugsverslaafden zijn er de Narcotics Anonymous (NA).

d. oorzaken

Er is niet één oorzaak aan te wijzen voor het ontstaan of het blijven bestaan van een verslaving. Van den Brink en Schippers (2008) en Verheul, Van den Brink en Van der Velden(1996) bespreken verschillende modellen:

1. Morele model. Volgens dit model is verslaving een vorm van zondig en/of crimineel gedrag. Verslaafden worden opgevat als immorele individuen met een zwak zo niet slecht karakter. Dit model heeft het denken over verslaving gedurende eeuwen gedomineerd en is eigenlijk nog steeds actueel, vooral als het gaat om het gebruik van niet–toegestane drugs.

Verslavingskunde Nederland (z.j.) concludeert bijvoorbeeld dat de meerderheid van de bevolking alcoholverslaving niet als een ziekte beschouwt, maar als eigen schuld.

2. Farmacologisch model. In dit model zijn de oorzaken van het verschijnsel verslaving de verslavende eigenschappen van het middel zélf. Hoewel dit model verouderd is, wordt het denken over de oorzaken van drugsverslaving nog steeds gedomineerd door farmacologische factoren.

• https://www.nvvp.net/home, geraadpleegd op 24 juni 2019
• https://www.rodersana.nl, geraadpleegd op 24 april 2019

3. Klassieke ziektemodel. Hierin wordt verslaving beschouwd als een altijddurende en onomkeerbare lichamelijke conditie die buiten de bewuste controle van het individu staat. Binnen dit model wordt de persoonlijkheid niet als een belangrijke oorzakelijke factor aangemerkt.

4. Symptomatische model. In dit model wordt verslaving gezien als een symptoom van een onderliggende persoonlijkheidsstoornis. Dit model ziet bij iedere verslaafde tekenen van vergaand disfunctioneren, neurotische karaktertrekken, emotionele onrijpheid en/of infantilisme.

5. Leermodel. Volgens dit model wordt verslaving veroorzaakt door leerprocessen waarbij hoofdzakelijk omgevingsfactoren en de conditionerende werking van de middelen zelf een rol spelen. Aan dit model ligt het behaviorisme ten grondslag: (a) gedrag wordt bepaald door de omgeving, (b) alle gedrag is aangeleerd, en (c) leren is hetzelfde als geconditioneerd worden.

6. Cognitieve model. Hierin wordt de ontwikkeling van incidenteel of gecontroleerd gebruik naar verslaving bepaald door zowel psychische als sociale factoren.

7. Bio-psycho-sociaal model. Dit is de meest recente, meer wetenschappelijke benadering van verslaving. In dit model wordt de aanvang en het beloop van verslaving verklaard uit de continue, wederkerige interactie van al dan niet aangeboren biologische en psychologische kwetsbaarheden enerzijds en de psychosociale omstandigheden anderzijds.

Het is volstrekt begrijpelijk dat zowel de verslaafde mens als zijn geliefden of (andere) leden van zijn steungroep door de bomen het bos niet meer zien. Maar liefst 7 modellen om verslaving te ‘bekijken’. Wat frustreert wanneer je, net als ik, zowel theoretisch onderlegd bent én ervaringsdeskundig, is dat er nauwelijks een bundeling van kennis plaatsvindt. Alle meningen en bijbehorende behandelmodellen maken deel uit van een groep eilandjes. Deze cultuur maakt een wetenschappelijke, eenduidige benadering van verslaving bijna onmogelijk. En toch is die koppeling van kennis tot stand te brengen. Waarom gebeurt dat niet? Mij schieten de termen: ‘financieel niet aantrekkelijk, te weinig idealisme, arrogantie, luimigheid, luiheid, desinteresse te binnen. In de verslaafde wordt al snel een zondebok gevonden. Systemen zijn dol op deze dieren. Het haalt de aandacht weg bij het eigen disfunctioneren. Men kan met de beschuldigende vinger wijzen.

Een interessant citaat wat dit verschijnsel betreft: Opleiding en alcoholgebruik:

Hoogopgeleiden houden zich minder vaak aan het advies van de Gezondheidsraad (drink niet of niet meer dan 1 glas per dag) en zijn vaker zware drinker dan laag of middelbaar opgeleiden.

Voor George Best, Keith Richards en de ‘hoogopgeleiden’ gelden blijkbaar andere regels. Laten we stellen dat de moraal bij verslaving tamelijk ondoorzichtig is. In debatten over verslaving worden vaak twee tegenover elkaar staande standpunteningenomen: “People see addiction as either a disease or as a failure of will (Leshner, 2001).”

Vertaling: “Mensen zien verslaving ofwel als een ziekte ofwel als een gebrek aan wilskracht

(Leshner, 2001)”

De geciteerde auteur was van 1994 tot 2001 director van het National Institute on Drug Abuse in Amerika. In het aangehaalde artikel stelt hij dat in recente wetenschappelijke literatuur meer dan voldoende bewijs te vinden is dat verslaving “a brain disease [is] that develops over time as a result of the initially voluntary behavior of using drugs”.

Vertaling: “Verslaving is een ziekte van het brein die zich in de loop der tijd ontwikkelt tijdens het aanvankelijk vrijwillige gebruiken van drugs.”

Zijn stelling is dat het te simplistisch is om biologie tegenover gedrag te zetten, of “to pit willpower against brain chemistry”. Verslaving bestaat uit te onderscheiden, maar niet van elkaar te scheiden biologische én gedrag-gerelateerde componenten: een “biobehavioral disorder”.

(Verderop in het artikel van Leshner wordt aan deze componenten de sociale component toegevoegd.)

Veel mensen zijn ervan overtuigd dat verslaving simpelweg een gebrek aan wilskracht bij of het gevolg van een zwak karakter van de verslaafde is. Leshner stelt dat voor dit standpunt geen wetenschappelijk bewijs is. Maar, zo vervolgt hij: “… the recognition that addiction is a brain disease does not mean that the addict is simply a hapless victim. Addiction begins with the voluntary behavior of using drugs, and addicts must participate in and take some significant responsibility for their recovery. Thus, having this brain disease does not absolve the addict of responsibility for his or her behavior, but it does explain why an addict cannot simply stop using drugs by sheer force of will alone. It also dictates a much more sophisticated approach to dealing with the array of problems surrounding drug abuse and addiction in our society.”

Vertaling: “De erkenning dat verslaving een ziekte van het brein is, betekent niet dat de verslaafde eenvoudigweg een onfortuinlijk slachtoffer is. Verslaving begint bij het vrijwillig nemen van drugs en verslaafden moeten een belangrijk deel van de verantwoording voor hun herstel nemen. Bijgevolg ontslaat het lijden aan deze hersenziekte de verslaafde niet van zijn verantwoordelijkheid voor zijn/haar gedrag, maar het verklaart wel waarom een verslaafde niet simpelweg kan stoppen op wilskracht. Het gebiedt ons ook de ziekte te benaderen op een veel genuanceerdere manier die zich bezighoudt met de reeks van problemen die drugsgebruik en verslaving met zich meebrengen in onze maatschappij.” (Leshner)

Niet iedereen die een keer drugs gebruikt, raakt eraan verslaafd. Tussen individuen bestaan grote verschillen of en hoe snel men verslaafd raakt en aan welk middel. Deze verschillen kunnen verklaard worden door een combinatie van biologische, gedrag-gerelateerde en sociale factoren. Tot de groep biologische factoren behoren ook de genetische factoren: “In fact, estimates are that between 50 and 70 percent of the variability in susceptibility to becoming addicted can be accounted for by genetic factors”. (Leshner)

Vertaling: “Feitelijk wordt geschat dat 50 tot 70 % van de veranderlijkheid wat betreft verslavingsgevoeligheid kan worden toegerekend aan genetische factoren.”

Het feit dat verslaving een hersenziekte is, heeft belangrijke implicaties voor “the public perception of addicts and their families, for addiction treatment practice, and for some aspects of public policy.”

Vertaling: “De publiekelijke perceptie van verslaafden en hun families, voor de behandeling van verslaving en voor sommige aspecten van publiek beleid.” (Leshner)

De volgende boodschap kan volgens Leshner niet vaak genoeg worden herhaald: “People often assume that because addiction begins with a voluntary behavior and is expressed in the form of excess behavior, people should just be able to quit by force of will alone. However, it is essential to understand when dealing with addicts that we are dealing with individuals whose brains have been altered by drug use. They need drug addiction treatment.”

Vertaling: “Mensen nemen vaak aan dat verslaving, omdat die begint met vrijwillig gebruik en zich uit in de vorm van excessief gedrag, gewoon door wilskracht beëindigd kan worden. Het is echter van vitaal belang, wanneer we met verslaafde mensen werken, dat we begrijpen dat we te maken hebben met individuen wiens hersenen zijn veranderd door drugsgebruik. Daarom hebben ze een behandeling nodig die gericht is op verslaving.” (Leshner)

Volgens Leshner is de beste behandeling voor verslaving dezelfde als de beste behandeling voor andere hersenziektes, zoals schizofrenie en depressie. Wetenschappelijke gegevens laten zien dat aandacht geschonken moet worden aan een combinatie van medicatie, therapie, sociaalmaatschappelijke diensten en re-integratie. En: “These [treatment approaches] might include such services as family therapy to enable the patient to return to successful family life, mental health services, education and vocational training, and housing services.”

Vertaling: “Deze behandelmethodes kunnen zorg als familietherapie als onderdeel hebben, zodat de patiënt in staat wordt gesteld om terug te keren naar een succesvol ezinsleven, gebruik te maken van de GGZ, voorlichting en beroepsonderwijs.” (Leshner)

Van belang, zo merkt de auteur op, is dat iedere verslaafde de behandeling krijgt die past bij zijn persoonlijke situatie en behoeften. Verder dient de behandeling in de loop van de tijd telkens aangepast te worden. Tot slot de eindconclusie van Leshner:

“If we as a society ever hope to make any real progress in dealing with our drug problems, we are going to have to rise above moral outrage that addicts have “done it to themselves” and develop strategies that are as sophisticated and as complex as the problem itself. Whether addicts are “victims” or not, once addicted they must be seen as “brain disease patients”. Moreover, although our national traditions do argue for compassion for those who are sick, no matter how they contracted their illnesses, I recognize that many addicts have disrupted not only their own lives but also those of their families and their broader communities, and thus do not easily generate compassion.”

Vertaling: “Wanneer wij als maatschappij ooit de hoop willen koesteren om werkelijk vooruitgang te boeken in het omgaan met onze drugsproblematiek, zullen we onze morele verontwaardiging moeten ontstijgen waarin we menen dat verslaafden het ‘zichzelf hebben aangedaan’ en zullen we strategieën moeten ontwikkelen die zo genuanceerd en complex zijn als het probleem zelf. Of verslaafden ‘slachtoffers’ zijn of niet, wanneer ze eenmaal verslaafd zijn moeten we ze beschouwen als ‘patiënten met een hersenaandoening’. Bovendien, ofschoon onze nationale tradities mededogen bepleiten voor degenen die ziek zijn, hoe ze die ziekte ook hebben opgelopen, erken ik dat veel verslaafden niet alleen hun eigen levens, maar ook die van hun gezinnen en bredere gemeenschappen hebben ontwricht en bijgevolg niet makkelijk medelijden zullen opwekken.” (Lesher).