"Positief is dat we, wanneer we werkelijk aandacht aan onszelf gaan schenken, ons lichaam en onze geest daar met instemming op lijken te reageren. De onderzoeken zijn zorgvuldig en op grote schaal uitgevoerd en geven hoop op een gezonde toekomst."
Meindert Inderwisch
Gestalttherapie
Fritz Perls
Gestalttherapie werd ontwikkeld door Fritz Perls. Hij maakte als eerste vanuit de psychoanalyse (Perls was zelf psychiater) kritische kanttekeningen bij zijn leermeester Sigmund Freud die leidden tot het ontwikkelen van gestalttherapie. Een voorbeeld hiervan is het loslaten van Freuds gebruik van een sofa met een zo onzichtbaar mogelijke therapeut. In plaats hiervan koos Perls juist voor een zo zichtbaar mogelijke therapeut die zijn/haar ervaringen tijdens de therapie inbrengt in het contact met de cliënt.
Kenmerken
- intensieve aandacht voor het gewaarzijn van lichaam en geest, wat 'awareness' wordt genoemd (en in modern jargon wordt aangeduid als 'mindfulness') zie stukje over ‘mindfulness’. *
- focus gericht op de onmiddellijke ervaring 'hier en nu'; aandacht voor verleden of toekomst eigenlijk alleen als die zich hier en nu op de voorgrond dringen
- de wijze van contact maken (of juist contact vermijden) staat centraal, zowel contact tussen de cliënt en zijn omgeving als in de therapie.
- in plaats van te blijven praten eerder experimenteren met nieuwe contactmethoden zoals Eye movement desensitization and reprocessing
- het inmiddels zeer succesvolle E.M.D.R. dat baanbrekend is bij het aanpakken van trauma’s. Met name bij de Posttraumatische Stress-stoornissen wordt E.M.D.R. vaak doeltreffend ingezet.
Onderscheidende uitgangspunten van gestalttherapie zijn:
- holistisch perspectief: de mens wordt gezien als eenheid van lichaam en geest.
- fenomenologisch perspectief: de werkelijkheid is geen objectief en voor iedereen gelijk gegeven, maar subjectief, persoonlijk en afhankelijk van hoe ze bekeken wordt
- veldtheoretisch perspectief: de werkelijkheid kan alleen binnen een specifieke context (of situatie) worden begrepen.
Gestalttherapie is gericht op het gewaar worden van het proces van contact maken, contact vermijden of contact verbreken. Gewaar zijn van eigen gedrag opent de mogelijkheid om andere keuzes te gaan maken. Daarbij staat de manier (het 'hoe') meer voorop dan de inhoud (het 'wat' of 'waarom'). Hoe iemand spreekt, kijkt, beweegt, zich terugtrekt in het contact met de therapeut geeft informatie over contact maken of mijden met anderen. Een gestalttherapeut is geen alleswetende specialist op het gebied van levensvragen, maar ‘brengt zichzelf in’ tijdens het contact met de cliënt, met zijn gedachten en gevoelens en, als dat behulpzaam is voor de cliënt, ook met zijn eigen vragen en twijfels. Zo gezien kan de gestalttherapeut ook fungeren als voorbeeld voor de cliënt.
Methodiek
De inbreng van de persoon en levenservaring van de therapeut in het contact met de cliënt is essentieel, wat Gestalttherapie tot een werkelijk persoonlijke therapie maakt. Zie hierover mijn (Meindert) kanttekeningen bij o.m. ‘visie’ en ‘empathie versus distantie’.
Er is geen vaste en uniforme methodiek van Gestalttherapie en er zijn ook geen "behandelprotocollen" of een vaststaand aantal behandelsessies. Binnen het hierboven geschetste theoretisch kader, vormen de persoon van de therapeut en de cliënt samen de belangrijkste bepalende factor in het therapeutisch proces, zonder vooraf vaststaande structuur. Daarmee liep Perls vooruit op het moderne inzicht dat de belangrijkste succesfactor voor therapie de persoon van de therapeut is. Dat geldt in feite voor alle psychotherapeutische richtingen, en Gestalttherapie heeft zich sinds haar ontstaan onderscheiden door dit in haar werkwijze centraal te stellen.
Bron: Wikipedia
Kanttekening Meindert:
” ‘mindfulness’ wordt in het artikel over gestalttherapie genoemd als onderdeel van deze psychotherapeutische stroming. Mindfulness valt onder de wat bredere noemer ‘awareness’ dat zich, enigszins onbeholpen, in het Nederlands laat vertalen als ‘gewaarzijn’. Let op! Een verhoogd bewustzijn is niet hetzelfde als mindfulness en al helemaal niet als ‘awareness’. Bij mindfulness – en in meerdere mate – bij awareness, is degene die zich daarin bekwaamt bezig met na te gaan wat hij ‘denkt’, wat hij voor emotie(s) ervaart en wat er in zijn lichaam gebeurt. Wanneer je daar bedreven in raakt, kun je gebruik maken van drie manieren om gerichter te communiceren met jezelf en met de ander. Het stelt je in staat om autonomer te worden (het uiteindelijke doel van therapie). Doe maar eens een oefening met een geliefde of een kennis waarbij je om de beurt het rijtje afwerkt: 1) Ik denk:……2) Ik voel (emotie)….3) In mijn lichaam merk ik dat….Wanneer je die die ook nog samen kunt laten werken, word je steeds sneller in het passend reageren op situaties. Mindfulness heeft behoorlijk veel geleend van gestalttherapie, maar dat valt niemand aan te rekenen. Het is kennelijk een gat in de markt dat een segment van de gestalttherapie omzet in klinkende munt. Voordeel van de gestalttherapeut t.o.v. degene die louter mindfulness ‘leert’ aan cursisten, is dat gestalttherapie een volledig serieus te nemen psychotherapeutische stroming is waarbij mensen met diepgaande problematiek een volledige behandeling kunnen ondergaan.”
Mindfulness
Mindfulness wordt vaak gedefinieerd als ‘het bewust aandacht geven aan het moment, zonder hierover te oordelen’ (Kabat-Zinn, 1991[1]). Deze definitie verwijst naar het vermogen om opmerkzaam te zijn van gedachten, gevoelens, lichamelijke sensaties en de fysieke omgeving op een accepterende manier, zonder te oordelen of iets goed of fout is. Daarmee leert men om (negatieve) gedachten en gevoelens te beschouwen als voorbijgaande gebeurtenissen in plaats van feiten, zodat zij hier gemakkelijker afstand van kunnen nemen. Mindfulness helpt daarbij in het herkennen van automatische, soms onbehulpzame, patronen. Meer bewustwording in deze patronen kan leiden tot meer keuzevrijheid, om automatische reacties te doorbreken en te leren reageren op een behulpzamere manier.
Enkele misverstanden over mindfulness komen nog vaak voor. Zo roept mindfulness bij veel mensen de associatie van ‘zweverigheid’ op, doordat het vaak geassocieerd wordt met spiritualiteit. Mensen hebben de verwachting dat ze met mindfulness hun hoofd leeg kunnen maken of kunnen ontspannen.
Kanttekening Meindert: “Die associatie ‘van zweverigheid’ is niet verwonderlijk. Iedereen kan zichzelf, zonder enige diepgaande kennis van zaken, opwerpen als docent mindfulness. Nederland is afgeladen met coaches en therapeuten. Zijn ze allemaal even goed? Natuurlijk niet, net zo min als iedere verwarmingsmonteur kundig is.”
Mindfulness is een aandachts-training, waarmee een houding van alertheid getraind wordt. Beoefenaars leren om de aandacht te vestigen op het moment, aan alles wat zich aan hen voordoet. Dit kan van het lichaam, emoties of gedachten zijn, maar ook zintuigelijke ervaringen door de omgeving.
Wetenschappelijk onderzoek
Mindfulness-based interventies (MBI's) zijn veelvuldig onderzocht. In 2018 verscheen er een grootschalige meta-analyse, waar de resultaten van 142 studies met in totaal 12.005 geïncludeerde deelnemers werd samengevat. Hieruit bleek dat MBI's bij vele aandoeningen behulpzaam kunnen zijn. Met name voor mensen met depressie, pijn en verslaving bleken MBI's geschikt (Goldberg, 2018[2]).
Mindfulness is niet alleen effectief gebleken bij verschillende psychiatrische aandoeningen, maar ook bij de werkende beroepsbevolking en studenten (Janssen, 2018[3]; Lomas, 2017[4]; Vibe, 2018[5]). Het meeste onderzoek naar de effecten van MBI's is uitgevoerd onder werknemers in stressvolle beroepen, zoals beroepen in de zorg en het onderwijs. Systematische reviews laten zien dat MBI’s bij verschillende beroepsgroepen stress, angst en burn-out klachten verminderen.
Ten slotte zijn er ook positieve effecten van MBI's gevonden bij lichamelijke aandoeningen, zoals kanker. In 2019 verscheen er een meta-analyse waarin de resultaten van 29 studies met in totaal 3274 deelnemers werden samengenomen en geanalyseerd (Cillessen, 2019[6]). Hieruit bleek dat MBI's leidt tot het verminderen van stress en angstklachten bij kankerpatiënten.
Bron: Wikipedia
Kanttekening Meindert: Bewuster in de werkelijkheid:
“Positief is dat we, wanneer we werkelijk aandacht aan onszelf gaan schenken, ons lichaam en onze geest daar met instemming op lijken te reageren. De onderzoeken zijn zorgvuldig en op grote schaal uitgevoerd en geven hoop op een gezonde toekomst.”